Νεανική βία και εγκληματικότητα: Τα σημάδια, τα αίτια και η ανάγκη για παρέμβαση (Συνέντευξη)

Έντονο προβληματισμό προκαλούν στους γονείς και την κοινωνία τα ολοένα και αυξανόμενα περιστατικά νεανικής βίας και εγκληματικότητας, με αφορμή και τα πρόσφατα τραγικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στο Βελιγράδι, όπου 14χρονος άνοιξε πυρ σε σχολείο και σκότωσε 8 παιδιά και τον φύλακα, ενώ 48 ώρες αργότερα, ένας 21χρονος πυροβολούσε αδιακρίτως μέσα από το αυτοκίνητό του, σκοτώνοντας 10 ανθρώπους και τραυματίζοντας 15.

Η Ψυχολόγος – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια Έλενα Κουτσοπούλου, η οποία εξειδικεύεται σε θέματα για εφήβους μιλά στο Supermammasblog για τα σημάδια που καταδεικνύουν μια παραβατική νεανική συμπεριφορά, τα αίτια που την προκαλούν, καθώς και τρόπους αντιμετώπισης και πρόληψής της. Παράλληλα, επισημαίνει πόσο έχουν αλλάξει ο τρόπος και η συχνότητα εκδήλωσης βίας των εφήβων τα τελευταία χρόνια.

S: Υπάρχει έξαρση της εγκληματικότητας στους εφήβους ή ανέκαθεν υπήρχε, αλλά δεν υπήρχε τόση προβολή όσο σήμερα;

Ε. Κ. : Αν δούμε τα ποσοστά αυτά καθαυτά θα διαπιστώσουμε πως η βία δεν έχει αυξηθεί σε σχέση με το παρελθόν. Βίαια περιστατικά ή και εγκλήματα υπήρχαν. Αυτό που διαφέρει σημαντικά πλέον είναι η ποιοτική έκφραση της βίας, η κλιμάκωση των μέσων που χρησιμοποιούνται, ο ειδεχθής χαρακτήρας των εγκλημάτων και η μείωση του ηλικιακού ορίου εμπλοκής σε αυτήν. Ασφαλώς και η διεύρυνση της πληθώρας των μέσων διάδοσης της πληροφορίας έχει συμβάλει στην ανάδειξη αυτών των συμπεριφορών. Αυτό που εξακολουθεί ωστόσο, να με ανησυχεί είναι, πως παρόλο που υπάρχει γνωστοποίηση της ύπαρξης αυτών των γεγονότων και πηγές στήριξης για την κατανόηση, τον εντοπισμό και την διαχείριση τους, τα αντανακλαστικά των περισσοτέρων παραμένουν σε καταστολή. Όλοι είναι έτοιμοι να ακούσουν ως ένα σημείο, αλλά λίγοι στην πραγματικότητα, ενδιαφέρονται να προχωρήσουν πέρα από την απλή παρατήρηση ως θεατές.

S: Υπάρχουν σημάδια που καταδεικνύουν την παραβατική συμπεριφορά ενός εφήβου; Ποια είναι;

E. K. : Αυτό που συνηθίζω να λέω σε τέτοιες περιπτώσεις είναι, πως τα σημάδια αυτά υπάρχουν και μάλιστα από πολύ νωρίς μέσα στο οικογενειακό σύστημα. Ωστόσο, παρατηρείται μία τάση των γονέων πολλές φορές, να αντιλαμβάνονται επιλεκτικά τα σήματα των παιδιών τους. Αυτό μπορεί να συμβαίνει διότι τις περισσότερες φορές λειτουργούν ομοιοστατικά, επιδιώκουν δηλαδή πάση θυσία την αρμονία μέσα στο οικογενειακό σύστημα και αποφεύγουν να εστιάζουν σε όλα αυτά τα ζητήματα, άρα και σημάδια, που αναδύονται μέσα από τις συγκρούσεις.  Στο σημείο αυτό λοιπόν, στρέφω συνήθως την προσοχή στα σημάδια που αφορούν το επίπεδο της συνεργασίας των γονέων στη σχέση μεταξύ τους. Όταν η συνεργασία έχει χαθεί, όταν η ασφάλεια κλονίζεται, όταν οι γονείς νιώθουν αβοηθησία στο ρόλο τους από πολύ νωρίς ακόμα, τότε παρατηρείται να υπάρχει στενή συνάφεια με την βίαιη συμπτωματολογία που μπορεί να εκδηλώσει ο έφηβος.

S: Ποια είναι τα κυριότερα αίτια που οδηγούν τους εφήβους σε μια παραβατική ακόμη και εγκληματική συμπεριφορά/ ενέργεια;

E. K. : Η βασική ιδέα πίσω από αυτήν την ερώτηση βρίσκεται στην πεποίθηση, πως στη συμπτωματολογία που εκφράζουν οι έφηβοι, ανθίζουν οι ανάγκες τους. Με απλά λόγια, μέσα από κάθε βίαιο ξέσπασμα ή μοτίβο, μπορείς να διακρίνεις μια κραυγή για κάλυψη αναγκών που δεν νιώθουν ίσως, την ασφάλεια να εκφράσουν στους γονείς τους. Επιπλέον,  παρατηρείται πολύ συχνά μια γονεοποίηση των παιδιών. Δηλαδή, βλέπουμε παιδιά να προσπαθούν ασύνειδα να καλύψουν ανάγκες των γονιών τους παραγκωνίζοντας τις δικές τους, οι οποίες αργά ή γρήγορα θα προσπαθήσουν να βρουν διέξοδο. Όσο περισσότερο παραγκωνίστηκαν, αγνοήθηκαν ή καταπιέστηκαν τόσο πιο ορμητικά θα εκφραστούν. Κάθε προσπάθεια να ελέγξει ένας έφηβος τη ζωή κάποιου άλλου με βία, είναι γιατί δεν υποστηρίχθηκε, δεν φροντίστηκε, δεν αγκαλιάστηκαν οι φόβοι του και δεν βρήκαν διέξοδο τα συναισθήματα του με ασφαλή τρόπο. Κάτι τέτοιο ασφαλώς, ενισχύεται και από την συνεχή εξοικείωση του εφήβου με την ωμή και χωρίς συνέπειες βία μέσα από τα βιντεοπαιχνίδια. Όμως ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση, οι έφηβοι μέσα σε αυτόν τον εικονικό κόσμο προσπαθούν να καλύψουν ανάγκες που δεν καλύπτονται από άλλες πηγές και παράλληλα, επιδιώκουν να ταυτιστούν με πρότυπα που νιώθουν πως δεν είναι άμεσα διαθέσιμα στο περιβάλλον τους.

S: Πώς μπορεί ν’ αντιμετωπιστούν ή να προληφθούν ακραίες παραβατικές συμπεριφορές; Ποιος είναι ο ρόλος των γονέων, αλλά και της κοινωνίας;

Ε. Κ. : Οι ενέργειες πρέπει να στραφούν στον γονεϊκο ρόλο και στο πώς θα υποστηριχθούν οι γονείς ώστε να διατηρήσουν μια στάση αναζήτησης και συναισθαντικότητας απέναντι στις ανάγκες των παιδιών τους. Αυτό που χρειάζεται είναι, να έχουμε ένα παιδί που νιώθει άνετα να επικοινωνεί τις ανάγκες του και γονείς, οι οποίοι μπορούν να αντιδράσουν με συναισθαντικότητα χωρίς να τα χάνουν.Δηλαδή, γονείς που μπορούν να απαντούν στις βασικές ανάγκες των παιδιών τους με υπευθυνότητα, θάρρος και σύμπνοια. Ανάγκες του παιδιού όπως η ανάγκη για προστασία και ασφάλεια, η ανάγκη του ανήκειν και η υποστήριξη των εξελικτικών του απαιτήσεων, αποτελούν τον πυλώνα της μέριμνας των γονέων, έτσι ώστε ο έφηβος να μην χρειάζεται την συμπτωματολογία της βίας ως υποκατάστατο προκειμένου να «εξυπηρετήσει» τις ανάγκες του. Αναφορικά με την κοινωνία, αυτό στο οποίο οφείλουμε να συντονιστούμε όλοι, είναι το να καλλιεργήσουμε αυτήν την ανοιχτότητα στη στάση μας, η οποία θα βοηθά τους γονείς να βρίσκουν την υποστήριξη που επιζητούν και δεν θα ανάγει τους ίδιους ή τα παιδιά τους σε αποδιοπομπαίους τράγους ή/και θα λειτουργεί στιγματιστικά και άρα αποθαρρυντικά.